15.10.2024

Miraż hydrowładzy, czyli czy rzeki mówią?

Czy woda może mówić do postindustrialnych, przesiedleńczych i zachodnich społeczności? To prowokacyjne pytanie o relacje między ludźmi a wodą w dobie antropocenu podkreśla potrzebę wypracowania nowego języka oraz bardziej podmiotowych interakcji między człowiekiem a wodą w obliczu kryzysu wodnego. Woda, zamiast być jedynie zasobem, zuniwersalizowanym H2O, ujawnia się jako aktywny uczestnik szerszych dynamik hydrospołecznych, dysponujący sprawczym potencjałem do wytwarzania reprezentacji i wpływania na ludzkie życie. Proponuję pojęcie „hydrodialogicznej performatywności”, które ma charakter pozatekstowy, relacyjny, historyczny oraz lokalny, a jednocześnie nieokreślony przestrzennie; a także koncepcje „wodnego świata” i „transsubstancji”, aby opisać te złożone relacje, ich nieoczywiste temporalności, skale i paradoksy.

Przyglądając się kilku powodziom i obecnej suszy we wsi Pilchowice, „strzeżonej” przez jedną z najstarszych i zarazem „poniemiecką” zaporę na Dolnym Śląsku, postaram się prześledzić początki koncepcji hydrowładzy, splecionej z estetyką i wartościami nowopowstających państw narodowych XIX wieku, paradoksy industrialnego wytwarzania dobrobytu i toksyczności wód oraz praktyk jej oswajania w okresie PRL’u. Powódź z 1997 roku ukażę jako wydarzenie traumatyczne, transformacyjne i „oczyszczające” jednocześnie, kończące przemysłową historię miejscowości. I choć nowe powodzie nawiedziły miejscowość w 2021 i 2024 roku, przekraczając wszelkie zabezpieczenia i bariery, to codziennością współczesnej Doliny Bobru wydaje się być susza. Rozpoznanie i praktyki wokół tych dwóch ekstremów tego samego zjawiska stanowi początek najważniejszej hydrospołecznej dyskusji, która właśnie się rozpoczyna.

Małgorzata Owczarska jest antropolożką kultury i etnografką. Pracuje w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, jest absolwentką studiów doktoranckich w SNS PAN oraz stypendystką Fulbrighta na Uniwersytecie Hawajskim w Mānoa w Honolulu. Prowadziła badania w Polsce, Litwie i Polinezji Francuskiej; na Pacyfiku, nad i w Bobrze, Biebrzy, Odrze i Wiśle oraz nad i w innych ciałach z wody – kałużach, rowach i fosach. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół błękitnej humanistyki, relacji ludzi z wodą, etnografii Polinezji, aktywizmu ludów tubylczych i postkolonializmu. Współpracowała również przy projektach kulturalnych i społecznych z organizacjami pozarządowymi i muzeami w Polsce, Indiach i Belgii. Obecnie prowadzi grant Narodowego Centrum Nauki pt.: „Doświadczenie nadmiaru, braku i zrównoważonej obecności wody. Studium w nurcie błękitnej antropologii”.t, R., Masci, L., Palli, J., Vignola, C., … & Masi, A. (2022). Palaeoecological data indicates land-use changes across Europe linked to spatial heterogeneity in mortality during the Black Death pandemic. Nature ecology & evolution, 6(3), 297-306.