14.01.2025

Ukraińskie muzea w obliczu wojny: antropologiczne badania w warunkach rosyjskiej agresji

Podczas wystąpienia chciałabym podzielić się obserwacjami i refleksjami na temat badań ukraińskich muzeów, które prowadzę od 2018 roku w różnych miastach Ukrainy, głównie w Kijowie, Dnieprze, Iwano-Frankiwsku i Lwowie. Interesują mnie te instytucje, które tworzą narracje o rosyjskiej agresji na Ukrainę, stając się jednym z aktorów zaangażowanych w toczący się konflikt. W swoich badaniach wykorzystuję metodę etnografii instytucji, przyglądając się nie tylko samej wystawie, ale także procesowi jej wytwarzania, codziennemu jej funkcjonowaniu, organizowanym wokół niej wydarzeniom czy społeczności tworzącej się wokół wystawy.

Z jednej strony, studia nad działalnością ukraińskich muzeów dają unikalną możliwość przyjrzenia się procesowi tworzenia reprezentacji wojny i przemocy, której jesteśmy świadkami, oraz rozpoznania trudności związanych z zarządzaniem wystawami o wciąż trwającej wojnie. Pracownicy badanych muzeów na co dzień mają do czynienia z „wrażliwymi” i trudnymi eksponatami, a także bezpośrednio kontaktują się z uczestnikami działań wojennych oraz rodzinami i bliskimi tych, którzy polegli na wojnie.

Z drugiej strony chciałabym opowiedzieć o wyzwaniach związanych z prowadzeniem badań w społeczeństwie ogarniętym wojną. Dotyczą one konieczności odpowiedzi na pytania o rolę emocji, empatii i współczucia w badaniach terenowych, a także o możliwości krytycznej analizy i neutralnego podejścia do przedmiotu badania. W warunkach pełnoskalowej rosyjskiej inwazji na Ukrainę, i zaangażowania społeczeństw europejskich w wojnę, pytania te nabierają nowego wymiaru związanego z odpowiedzialną rolą nauki w czasach kryzysu.

Elżbieta Olzacka jest socjolożką i rosjoznawczynią. Pracuje w Katedrze Porównawczych Studiów Cywilizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Interesuje ją zarówno teoria wojny w wymiarach socjologicznym, antropologicznym oraz kulturoznawczym, jak i konkretne – historyczne i współczesne – przypadki wojen. Autorka książki „Wojna a kultura. Nowożytna rewolucja militarna w Europie Zachodniej i Rosji” (2016). Pierwsze badania terenowe prowadziła w Tadżykistanie, gdzie analizowała rolę dziennikarzy i prasy w wojnie domowej z lat 90. XX wieku. Od kilku lat bada procesy kulturowo- i pamięciotwórcze w Ukrainie związane z trwającą od 2014 roku rosyjską agresją na ten kraj.etodologicznej zwrotu ontologicznego. W latach 2021/2022 przeprowadziła badania etnograficzne w Brazylii.