Força (moc) i relacyjne ontologie ayahuaski

Czym mogą stawać się substancje psychoaktywne w różnych kontekstach społecznych? Poprzez jakie praktyki różne społeczne światy stabilizują je jako leki, narkotyki, bądź sprawcze, ożywione byty? Czy substancja podsiadająca tę samą strukturę chemiczną, może być dla ludzi ją zażywających wieloma różnymi rzeczami?

Projekt realizowany przez Zuzannę Sadowską ma na celu przyjrzenie się ludzkim i nie-ludzkim relacjom w wyniku, których powstają różne formy istnienia substancji psychoaktywnych. Badania terenowe dostarczające danych empirycznych stanowiących punkt wyjścia do analizowanych w projekcie problemów badawczych zostały przeprowadzone w trakcie rocznego pobytu w Brazylii, w trakcie którego badaczka obserwowała praktyki społeczne otaczające konsumpcję psychoaktywnego napoju wytwarzanego z roślin Banisteriopsis Caapi i Psychotrii Virdis. Napój ten ma wiele lokalnych nazw (Daime, Uni, Nixi Pae, Ayahauasca, Vegetal…) i jest spożywany w obrębie różnych społecznych kontekstów – leczniczych praktyk rdzennych grup zamieszkujących Amazonię; rytuałów powstałych w XX wieku religii – Santo Daime, União do Vegetal i Barquinha; New Age’owych praktyk neo-szamańskich oraz w terapiach leczenia uzależnienia, depresji i zaburzeń lękowych.

W dyskursach naukowych, prawnych i biomedycznych napój ten jest zazwyczaj traktowany jako substancja posiadająca określoną esencję, powiązaną z obecnością w nim psychoaktywnej substancji czynnej DMT, która zgodnie z tymi dyskursami, odpowiada za sposób w jaki oddziałuje on na ludzkie ciało. DMT zaklasyfikowane jest w obrębie międzynarodowych konwencji narkotykowych w pierwszej kategorii, a więc jako kontrolowana substancja halucynogenna o nierozpoznanym obecnie zastosowaniu medycznym oraz wysokim ryzyku nadużywania, której zażywanie jest penalizowane (z wyłączeniem, w niektórych krajach, roślin zawierających DMT zażywanych w kontekście religijnym). W obrębie tych dyskursów napój znany jest przede wszystkim pod pochodzącą z języka Quechua nazwą „ayahausca” i traktowany jest – niezależnie od różnych społecznych kontekstów jego spożycia – jako „jedna” substancja.

Pobyt terenowy umożliwił badaczce spostrzeżenie, że w obserwowanej przez nią rzeczywistości etnograficznej nie istnieje „jedna ayahuasca” – napój ten nie jest bytem, któremu można przypisać określoną esencję, związaną z posiadaniem przez niego określonych materialnych właściwości. Jest różnymi bytami, obdarzonymi inną sprawczością, które wytwarzają się poprzez różnorodne relacje, współtworzone przez działania zarówno ludzkich jak i nie-ludzkich aktantów.

Różne relacyjne, usytuowane ontologie napoju powiązane są z odczuwaniem przez osoby konsumujące go różnorodnych, oddziałujących forças (mocy) napoju oraz forças różnych bytów, z którymi komunikację napój umożliwia.  Forças mogą być w szerokim sensie rozumiane jako doświadczane w ucieleśniony sposób sprawczości różnych bytów – zarówno ludzi, jak i energii/duchów, roślin, czy samego napoju. Força jest zarówno sposobem w jaki wiele bytów, manifestuje swoją obecność, jak również sposobem ich oddziaływania na otaczającą rzeczywistość i tworzenia relacji z innymi zamieszkującymi ją byty.

Celem projektu jest przyjrzenie się w oparciu o metodologię Zwrotu Ontologicznego i ramę teoretyczną posthumanizmu złożonym ontologiom napoju sporządzanego z roślin Banisteriopsis Caapi i Psychotrii Vidris. Analiza zebranego materiału terenowego jest również punktem wyjścia do refleksji nad tym jak zmieniają się koncepcje związane z zażywaniem substancji psychoaktywnych, takie jak choroba, (samo)-kontrola, uzależnienie, lekarstwo, czy narkotyk w różnych kontekstach społecznych.  Badaczkę interesuje także sposób w jaki różne społeczne światy sytuują, wyznaczają i stabilizują granice między poszczególnymi bytami.

Zuzanna Sadowska realizowała badania w ośrodku leczenia uzależnień zlokalizowanym w brazylijskiej Amazonii (Acre, Rio Branco), w społeczności kościoła Santo Daime, a także w miasteczku Alto Paraiso.

Projekt jest finansowany przez Narodowe Centrum Nauki