Seminarium ZAND 17.01.2023

Seminarium ZAND, wtorek 17.01.2023, godz. 17

Agnieszka Halemba

Góry Ałtaju nie mają duchów – inspiracje posthumanistyczne.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat zarówno pojęcie animizmu jak i etnografie społeczności określanych mianem animistycznych, były wielokrotnie dyskutowane. Koncepcja perspektywizmu, rozumianego jako jedna z form animistycznego sposobu angażowania się w świat, w którym życie organizowane jest przez interakcje z mnogością ożywionych bytów, było jednym z najważniejszych impulsów do dyskusji na temat nieantropocentrycznych podejść w antropologii społecznej. Mimo to, opisy etnograficzne takich form działania i myślenia w świecie nadal najczęściej opierają się na takich kategoriach jak “duch” i “materia”, które zakorzenione są w europejskiej i chrześcijańskiej myśli filozoficznej i teologicznej. Czy można jednak zaproponować inny sposób opisu, który by lepiej oddawał lokalne sposoby postrzegania i działania?
W mojej prezentacji poddaję ponownej analizie wyniki badań, które prowadziłam w Republice Ałtaju między 1994 a 2008 rokiem. Już wtedy przeszkadzało mi pojęcie „ducha gór” czy „ducha miejsca”, które są bardzo rozpowszechnione w etnografiach Syberii i Azji Wewnętrznej. Sposób, w jaki ludzcy mieszkańcy Ałtaju budują relacje z innymi bytami, zdecydowanie można interpretować animistycznie. Ałtaj jako całość jest żywym bytem, a partnerami ważnymi w życiu jego ludzkich mieszkańców są rzeki, góry, przełęcze, drzewa, poszczególne miejsca, zwierzęta, a także niektóre przedmioty wykonane przez człowieka. Z jednej strony przyjęcie, że te wszystkie obiekty mają w sobie coś dodatkowego – ducha czy duszę – co umożliwia wchodzenie z nimi w relacje wydaje się dobrym rozwiązaniem. Czym jednak Ałtaj różni się od swojego ducha? Na wielu poziomach odwoływanie się do dualistycznego ujęcia, w którym istnieje materialna góra i przynależąca do niej istota duchowa, ożywiająca materię, nie oddaje doświadczenia moich ałtajskich rozmówców. To Ałtaj jest żywy jako całość, a nie jego duch. Należy zatem zastanowić się, czy można rozwiązać ten problem, odwołując się do pojęć współcześnie często używanych w antropologii: asamblażu, sprawczości i relacyjności? Podczas wystąpienia stawiam przed sobą pytanie, czy posthumanistyczne i nowomaterialistyczne inspiracje mogą pomóc w skonstruowaniu nowego opisu ałtajskich relacji z górami.

AGNIESZKA HALEMBA jest antropolożką społeczną specjalizującą się w antropologii religii. Pracuje w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN, gdzie kieruje Zespołem Antropologii Niezdyscyplinowanej. Prowadzi także zajęcia na Uniwersytecie w Poczdamie, jest przewodnicząca Komisji Badań Azjatyckich Komitetu Nauk Etnologicznych PAN oraz redaktorką naczelną pisma Ethnologia Polona. W latach 1994-2008 prowadziła badania na Syberii południowej, których rezultaty przedstawione zostały w serii artykułów, pracy doktorskiej obronionej w 2001 roku na Uniwersytecie w Cambridge oraz monografii The Telengits of Southern Siberia. Landscape, Religion and Knowledge in Motion (Routledge 2006). Prowadziła także badania etnograficzne na ukraińskim Zakarpaciu (monografia Negotiating Marian Apparitions The Politics of Religion in Transcarpathian Ukraine (CEU Press 2015)) i we wschodnich Niemczech.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *